بهزاد یعقوبی
عضو جوان هیات امنای بازار
پژوهشگر تاریخ بازار ایران ودارلخلافه
بازار تهران با ۱۱۰ هکتار وسعت از ۶۰ هزار واحد صنفی تشکیل شده و بیش از ۵۰۰ سرا، پاساژ و تیمچه دارد و قلب تپنده اقتصاد کشور است. ۶۰ هزار واحد صنفی در بازار تهران فعالیت می‌کنند و روزانه نزدیک یک‌ونیم تا ۲ میلیون نفر برای داد‌وستد وارد این منطقه می‌شوند. نخستین آمار بازار مربوط به دوره قاجار است که نشان می‌دهد بازار تهران ۱۵ هزار نفر جمعیت مسکونی و تجاری داشته است. حالا این جمعیت ثابت در بازار به یک‌ونیم میلیون نفر رسیده است. مدت‌هاست متاسفانه در بازار تهران با معضلی به‌نام بساط‌گستران روبه‌رو هستیم که امنیت اقتصادی ۶۰ هزار واحد صنفی را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند و انواع بزه‌های اجتماعی ذیل همین بساط‌گستری صورت می‌گیرد. بیش از یک دهه است که از سدمعبر در بازار می‌گذرد و دستفروشان در بازار ۱۵ خرداد رها شده‌اند و در ۲ سال اخیر نیز اقدامات جدی برای جمع‌آوری دستفروشان ازسوی مسئولان صورت نگرفت. این در حالی است که وجود بساط‌گسترها برای اصناف و شهروندان به یک پاشنه آشیل تبدیل شده، چراکه شاهد انواع بزه‌ها و آشفتگی در خدمات‌رسانی به‌واسطه حضور نامنظم بساط‌گستران هستیم.
در پی این ماجرا امنیت اقتصادی قسمتی از بازار و امنیت اجتماعی کل بازار تحت‌الشعاع قرار گرفته است. البته برای مدتی با کمک دادستانی منطقه ۱۲، بساط‌گستران جمع شدند اما این موضوع کاملا موقتی بود. در واقع مشکل اصلی این است که سعی می‌کنیم با مسکن‌های موقتی این مشکل را حل کنیم.
اگر بخواهم این موضوع را به یک سرطان تشبیه کنم، باید بگویم در ۲ سال اخیر این سرطان شناسایی شد اما اهمیتی برای شروع دوران شیمی‌درمانی داده نشد؛ در نتیجه متاستاز ایجاد شد که جمع کردن آن سخت است. البته باتوجه به وضعیت اقتصادی فعلی، جمع‌آوری بساط‌گسترها حتی ممکن است با خطراتی همراه باشد. تا زمانی که ساماندهی بساط‌گستران رخ ندهد، جمع‌آوری بساط‌گسترها یک دروغ بزرگ است. در واقع ساماندهی و جمع‌آوری بساط‌گستران لازم و ملزوم یکدیگر هستند. بی‌شک تامین معیشت افراد فعال در حوزه دستفروشی، موضوعی مهم است و نمی‌توان به‌راحتی از این موضوع عبور کرد، اما بساط‌گستری هم نیازمند چارچوب و ضوابط خاصی است تا از یک پدیده آسیب‌رسان به یک پدیده تاثیرگذار تبدیل شود. قطعا در بین بساط‌گستران هم افراد سودجو حضور دارند و هم افرادی که معیشت آنها در گرو دستفروشی است، اما بهتر است کمی خود را جای کسبه بگذاریم و این را بدانیم که تا ساعت ۷ شب کاسبی برای کسبه‌ای است که مالیات و اجاره پرداخت می‌کند.
متولی ساماندهی دستفروشان کیست؟ در جمع‌آوری و ساماندهی بساط‌گسترها مدیریت شهری، فراجا، بازار، اصناف و… وظیفه دارند. ۸۰ درصد بازار استیجاری است و باوجود تورم همه افراد از اجاره‌های سنگین باخبر هستند.شرکتی به‌عنوان شرکت ساماندهی مشاغل در شهرداری وجود دارد که هیچ تدبیری برای جمع‌آوری دستفروشان نکرده یا اگر غیر این است برای ما مشخص نیست. در دو مدیریت شهری قبلی به‌سرعت ساماندهی دستفروشان صورت گرفت و افراد سودجو از میان آنها جدا و افراد نیازمند برای تامین معیشت خود در خیابان ناصرخسرو ساماندهی شدند. در زمینه ساماندهی دستفروشان لازم است آسیب‌شناسی شود تا با شناسایی افراد خاطی برخورد قانونی با آنها صورت گیرد. همچنین تعامل جدی فراجا در این موضوع بسیار ضروری است؛ تا کلانتری و سرکلانتری مختص بازار ایجاد نشود، بسیاری از این مسائل قابل‌حل نیست. سد معبر در همه کشورها وجود دارد، اما دستفروشان به‌طور ساماندهی‌شده در یک ساعت مشخص در شب در یک مکان مشخص به فعالیت می‌پردازند. پس بهتر است بررسی کنیم که چگونه دستفروشان در کشورهای مختلف ساماندهی شدند. اگر به جمع‌آوری بساط‌گستری نپردازیم، مصداق بارز این است که امنیت اقتصادی کسبه را مختل کرده‌ایم. با بررسی بازار طلا به این نتیجه رسیدم که هر زمان که بساط‌گستری افزایش می‌یابد، فروش در این صنف به‌شدت کاهش پیدا می‌کند، چراکه مردم به‌دلیل حضور بیش از حد دستفروشان مایل به مراجعه به بازار نیستند، زیرا با حضور بساط‌گسترها طی مسیر ۵ دقیقه‌ای بیش از ۴۰ دقیقه طول می‌شود. در مجموع هر زمان بساط‌گستری در محدوده‌ای جمع شود، بین ۱۵ تا ۳۰ درصد در میزان فروش تغییر ایجاد می‌شود.
اکنون بازار عودلاجان با ۳۵۰ متر طول به‌دلیل تغییر صنف پاخور ندارد. در نتیجه می‌توان این تهدید را به فرصت تبدیل کرد و دستفروشان را در یک ساعت مشخص در این محدوده ساماندهی کرد.
